|
|
O knjigama
Branislav Bane Jovanović
TVORCI GORKOG SMEHA
(Milenko Misailović: Značenja srpske komediografije – od Joakima Vujića do
Branislava Nušića. "Pozorišni muzej Vojvodine", Novi Sad, 2008)
 |
Milenko Misailović je postao dramaturg Narodnog pozorišta u Beogradu 1954.
godine, kad građanski model pozorišta u nas, a time i odgovarajuća
dramaturgija, živi poslednje dane. Misailović je, dakle, bio svedok
svetskih avangardnih stremljenja da se uspostave alternativni modeli
pozorišta primereni otkrivalačkim saznanjima i novonastalim društvenim
kretanjima i potrebama. U svim njegovim radovima, u svemu čega se dotakao,
on pažljivo istražuje vidljivo i nevidljivo, odnosno skriveno i otkriveno,
sa ciljem da skriveno postaje vidljivo, a ono nevidljivo da se otkriva.
Milenko Misailović svojom novom knjigom Značenja srpske komediografije — od
Joakima Vujića do Branislava Nušića, u izdanju Pozorišnog muzeja Vojvodine,
obradovaće ne samo pozorišnu već i ukupnu našu kulturnu javnost. U
predgovoru ove značajne knjige autor napominje da njegovo dosadašnje
višedecenijsko istraživanje značenja srpske komediografije omogućava da
svaki od devet odabranih komediografa "bude zastupljen izvesnom komedijom
nedovoljno procenjivanom ili nepriznavanom, podcenjivanom ili zbog
zabavljačke površnosti zanemarenom kao da je i sama vremenom već
sahranjena".
U svom prethodnom delu Odgonetanje teatra (2006), Misailović ističe da je
"odgonetanje teatra u stvari odgonetanje čovekove prirode i sudbine", pa
tako treba razumeti i odgonetanja ličnosti i stvaranja devetorice srpskih
komediografa: Joakima Vujića, Jovana Sterije Popovića, Jakova Ignjatovića,
Laze Kostića, Koste Trifkovića, Milovana Glišića, Stevana Sremca, Petra
Kočića i Branislava Nušića – u najnovijoj knjizi sa završnom studijom O
funkciji komedije u ljudskoj egzistenciji. Na kraju dela priložen je, na
činjenicama zasnovan, Pozorišni portret Milenka Misailovića (autori:
Milojko P. Đoković, publicista i Sanja Živanović, teatrolog).
Evo kako se odabranim citatima mogu sažeto definisati ovih devet izabranika:
Rađanje i razvijanje teatra Joakima Vujića u našoj zemlji ima značaj
revolucionarne kulturne pojave, iako su komadi na kojima se njegov teatar
zasnivao, sa sve većim vremenskim udaljavanjem, sve više prividno gubili od
svoje vrednosti, dok savremene scenske analize počeše otkrivati sve više
značenja.
Sterija je bio svestan svoje stvarnosti i imao je izoštren sluh i za ono što
se u toj stvarnosti pripremalo kao buduća stvarnost, što znači da je
stvarnost i za Steriju bila izuzetno i neshvatljivo složeno istraživačko
područje.
Oživljavajući uzbudljivu i svekoliku istoriju svoga užeg zavičaja
Sentandreje, najvažnijeg i najtragičnijeg srpskog zbega i utočišta,
stvaralaštvo Jakova Jaše Ignjatovića ostaje kao svetionik svih srpskih
iznuđenih zbegova i naposletku uzaludnih i tragikomičnih podviga.
Laza Kostić je postao i ostao dvostruka mera veličine – iskazive i
neiskazive – i svoga naroda i samoga sebe: ne samo kao tragičara, nego i
kao komediografa.
Komediografija Koste Trifkovića izrastala je do nadahnutog otkrivanja
osobene duhovno-istorijske sudbine naše "smehovne kulture" i naše svesti o
samima sebi.
Glišić je zaorao i "prvu brazdu" naše društveno-političke komedije,
otvarajući jedno od njenih najvažnijih i najdubljih izvorišta: vlast i
demagogiju vlasti.
Sremčev folklor nije spoljna ornamentika ili spoljna "lokalna boja"
pronicljivog pripovedanja, nego materijalizovanje skrivene suštine i onoga
što jeste, tj. onoga što dolazi, ali i onoga što prolazi. Sremčev folklor
izražava ne samo poetičnost uzdizanja, nego i poetičnost propadanja.
"Jazavac pred sudom" Petra Kočića je komad o svemoći nasilja svake "ukopacije" (okupacije) i neizbežnoj nemoći nasilja...
Nušić je umeo da pomoću komike afirmiše ono što je humano i da osvetli neku
istinu na najsugestivniji, najbrži, najekonomičniji način – pomoću smeha,
ali je, isto tako, znao da komika i smeh mogu da negiraju humano, kao što
mogu da zamagle ili da potisnu istinu; ukratko, bio je svestan lica i
naličja smeha, jer i smeh može da dehumanizuje sve, pa i samoga sebe.
Pisac i ovom prilikom ostaje dosledan svom književno-filozofskom ili, bolje
reći, naučnom pristupu kao autor koji nam otkriva prikriveno ili skriveno,
sa ciljem da skriveno postane vidljivo, a ono nevidljivo da se osvetljava i
otkriva.
Kao i u dosadašnjim svojim studijama, Misailović i u najnovijoj – o funkciji
komedije u ljudskoj egzistenciji, odnose između tragedije i komedije
predočava i uporednim "grafičkim metodom". Na primer: Sudbina prerušena u
nesreću građa je tragedije – Sudbina prerušena u sreću građa je komedije;
Junak tragedije svesno prihvata tragičnu sudbinu – Junak komike pokušava da
sudbinu izabere i da se sa njom pogađa i nagađa; Tragična vizija se nameće
omeđena onim što je neizbežno i što jeste – Komična vizija privlači i
zanosi omeđena onim što nam izgleda i što se pričinjava, itd...
Posebnu pažnju čitalaca u ovoj knjizi privlači uvrštavanje među naše
komediografe Laze Kostića sa delima Okupacija i Gordana i Petra Kočića sa
Jazavcem pred sudom.
Kao što je komediju Okupacija pisao sa ironičnim odnosom prema Berlinskom
kongresu i okupaciji Bosne i Hercegovine – ističe Misailović – Laza Kostić
je sa još dubljom nesvesnom i još prisnijom svesnom liričnom ironijom pisao
i komediju Gordana, komad o ljudskim sudbinama i njihovoj zagonetnosti, na
primer o protivurečnosti pobratimstva, vernosti i izdaji, ljubavi i
požrtvovanju, o nadmoći nad drugima, kao što su turska nasilja, ali i o
nesvesnim nasiljima nad samima sobom.
Tretirajući na satiričan način stavove pojedinih evropskih državnika i
diplomata – Misailović ističe – Laza Kostić smišlja da jednu od najvažnijih
odluka Kongresa (okupaciju Bosne i Hercegovine) podvrgne "neopisivoj
ironiji, razgolićujući uveliko već bezobzirnu i perfidnu igru velikih sila
nad sudbinom malih naroda".
Misailović nam u svom istraživačkom stilu takođe otkriva u kolikoj je meri
Laza Kostić inspiraciju za komediju Gordana našao u narodnoj pesmi Ljuba
Hajduk - Vukosava (u kojoj žena oslobađa muža iz turske tamnice) a u kolikoj
meri, pre nego što je pretočen u komediju – taj motiv se obogaćivao i
preobražavao s obzirom na to da je u Kostiću sazrevao čitavih petnaest
godina, koliko je vremena proteklo i između Kostićeve ljubavi prema Lenki
Dunđerskoj do stvaranja čuvene pesme Santa Maria della Salute. Isto tako i
u studiji o komediografiji Petra Kočića, Misailović ne polazi od
tradicionalno postojećih i uprošćenih priča o tome da je Kočić "nagovoren"
da svoje pripovedanje dramatizuje u komad Jazavac pred sudom. Umesto toga,
Misailović istražuje dramatiku u Kočićevoj poeziji i življenju, u
pripovedačkoj snazi i svojoj društveno-političkoj delatnosti, kako bi ličnom
sudbinom epohalno osvetlio ne samo svoju satiričnu sudbinu, nego i
kolektivnu, zarobljeničku sudbinu svoje zemlje i svoga naroda.
Misailović podrobno obrazlaže prirodno i akciono dvojstvo Kočića kao
"književnog borca" za opstanak i čast seoske sirotinje i kao "političara sa
neumornim borbenim zanosom i poštovanjem": sve to i tragične okolnosti
doprinele su da Petar Kočić samom sebi, u najvećoj meri, ostane dužan – bio
je rođen kao retko koji prozaist, sa izvanrednim osećanjem za dramatiku
životnih situacija i predodređen da se uzdigne do vrhunskih dramatičara
svetskog formata, da postane "dramaturški saputnik" Nušića i "dramaturški
savremenik" Miroslava Krleže, nadmašujući ih životnom tragičnošću, koju je
nosio kao svoju misiju.
Na kraju, autor pruža osvrt na vrhunska dostignuća vodećih evropskih
komediografa kao meru najviših izražajnih dimenzija – antropoloških, životno
otkrivalačkih i misaono-filozofskih, da bi upravo takvoj evropskoj
komediografiji, kao plodonosno istorijski razvojnom kontekstu srpske
komediografije, srpska komediografija, svojom teorijskom mišlju bila
uzdignuta toliko da teoriji evropske komeografije može da uzvrati svoje
doprinose – u otkrivanju komičke krivice i njene funkcije u komediografskoj
teoriji i praksi, zapravo komičke krivice u raspletu komedije. U knjizi se
izlažu i doprinosi filozofa Ničea (najpre opsednutog "rađanjem tragedije",
potom vidljivog "učitelja smeha"), u otkriću "veze smeha i ljudske
budućnosti".
To je sadržajna lepeza Misailovićeve knjige, koja se lako čita ali teže
pročitava, jer zahteva saučestvovanje, kao i svaki plodan razgovor.
Izdavanjem ove knjige, može se reći, autorovog životnog dela, Pozorišni
muzej Vojvodine ispunjava i priznanje prvodobitnom primaocu nagrade
Lovorovog venca 2004. godine.
nazad
|
